Dieta wzmacniająca odporność – co jeść na wzmocnienie odporności organizmu?

Zastanawiasz się, jak wzmocnić organizm i lepiej radzić sobie z infekcjami? W artykule omówimy składniki odżywcze wspierające naszą zdolność do obrony przed chorobami oraz jak zróżnicowana dieta wpływa na odporność. Dowiesz się, jakie witaminy, minerały i makroskładniki są niezbędne oraz jaki suplement może skrócić czas trwania infekcji o 33%.

Spis treści:

• Dlaczego dieta ma znaczenie dla odporności organizmu?
• Makro i mikroelementy – jak poprawić działanie układu immunologicznego?
• Składniki odżywcze kluczowe we wzmocnieniu odporności
• Domowe sposoby, czyli superfoods wspierające działanie układu odpornościowego – co warto dodać do diety?
• Czego unikać w jadłospisie, by nie osłabiać odporności?
• Styl życia wspierający odporność – dieta to tylko jeden element, pamiętaj o aktywności fizycznej

Dlaczego dieta ma znaczenie dla odporności organizmu?

To, co jemy na co dzień, ma ogromny wpływ na to, jak nasz organizm radzi sobie z różnymi infekcjami i chorobami. Odpowiednia dieta wspiera nasz układ odpornościowy, dzięki czemu możemy skuteczniej bronić się przed wirusami i bakteriami. W końcu nasz organizm potrzebuje „paliwa”, aby sprawnie działać, a to, co dostarczamy mu w jedzeniu, odgrywa tu kluczową rolę.

Jeśli jemy zdrowo i zróżnicowanie – czyli dostarczamy organizmowi odpowiedniej ilości warzyw, owoców, białka i zdrowych tłuszczów – nasz układ odpornościowy dostaje solidne wsparcie. Dzięki temu układ immunologiczny może bronić nas przed chorobami.

Z kolei, gdy nasza dieta jest niedoborowa, pełna przetworzonych produktów, cukrów i niezdrowych tłuszczów, układ odpornościowy zaczyna słabnąć. Brakuje mu „narzędzi”, żeby skutecznie walczyć z infekcjami, a my stajemy się bardziej podatni na choroby.

Makro i mikroelementy – jak poprawić działanie układu immunologicznego?

Kluczowymi elementami zdrowej diety są odpowiedni dobór mikro i makroelementy. Brzmi to może trochę naukowo, ale chodzi o witaminy, minerały oraz białka, tłuszcze i węglowodany, które wspólnie pomagają naszemu układowi odpornościowemu działać na najwyższych obrotach.

Mikroelementy, takie jak witaminy A, C, D, E, cynk, żelazo czy selen, wspierają różne procesy immunologiczne.

Jeśli chodzi o makroelementy, warto zwrócić szczególną uwagę na białka, które są budulcem przeciwciał i komórek odpornościowych. Zdrowe tłuszcze, zwłaszcza te z ryb, orzechów czy awokado, wspierają nasz organizm w walce ze stanami zapalnymi. Węglowodany z kolei dostarczają energii, której układ odpornościowy potrzebuje, by działać skutecznie.

Istotną kwestią jest również zadbanie o podaż kalorii. Deficyt energetyczny, jak i nadwyżka kalorii mogą przyczyniać się do spadku odporności.

Jeżeli nie wiesz, jak dobrze zbilansować dietę, aby wspierała odporność, zgłoś się do nas. Wiemy, jak dopasować dietę w 100% do Twoich potrzeb.
Kliknij tutaj i zrób pierwszy krok do poprawy Twojej odporności.

Składniki odżywcze kluczowe we wzmocnieniu odporności

Witamina C i jej rola w diecie na odporność

Witamina C często kojarzy się z suplementami na odporność, głównie dzięki promowaniu jej przez Linusa Paulinga. Jednak badania wykazały, że regularne przyjmowanie witaminy C w dawkach powyżej 200 mg dziennie nie zmniejsza ryzyka przeziębienia, a jedynie skraca jego czas o 8% [1].

Dla osób aktywnych fizycznie, zwłaszcza narażonych na trudne warunki atmosferyczne, dawki 200-1000 mg zmniejszają ryzyko infekcji o 52% [1]. Witamina C wspiera odporność, ale wysokie dawki (1000 mg), w połączeniu z witaminą E, mogą osłabiać efekty treningu i sprzyjać kamieniom nerkowym u mężczyzn, więc warto się zastanowić przed wprowadzeniem suplementacji [2,3].

Witamina D – dlaczego tak ważna, zwłaszcza zimą?

Witamina D to jeden z najlepiej przebadanych suplementów na odporność. Aż 90% Polaków ma jej niedobory, co sprzyja zwiększonemu ryzyku infekcji. Regularne przyjmowanie 1600 IU witaminy D dziennie może zmniejszyć to ryzyko o 36%. W praktyce zaleca się suplementację w dawkach 2000 IU, a przy BMI powyżej 30 i osób po 75 roku życia – 4000 IU, od września do kwietnia, gdy synteza witaminy D w skórze jest ograniczona.

Badania wskazują, że codzienna suplementacja jest bardziej skuteczna (zmniejsza ryzyko infekcji o 49%) niż rzadkie przyjmowanie wyższych dawek (redukcja o 14%). Latem wystarczy spędzić 15 minut na słońcu między 10:00 a 15:00 w krótkich spodenkach i koszulce bez kremu z filtrem, aby organizm sam wyprodukował odpowiednią ilość witaminy D. Jednak jeśli nie masz takiej możliwości, warto suplementować ją przez cały rok [4,5,6].

Możesz kupić witaminę D w formie leku, np. Vigantol lub Vigantoletten 1000, zalecając dawkowanie 2000 IU lub 4000 IU (przy BMI > 30) do posiłku od września do kwietnia.

Cynk i jego rola w budowaniu odporności

Wśród wielu suplementów na odporność coraz większą popularność zyskuje cynk. Jego niedobór prowadzi do zmniejszenia liczby limfocytów i osłabienia ich funkcji. Uzupełnienie cynku w przypadku niedoboru zwiększa liczbę komórek odpornościowych, takich jak limfocyty T i komórki NK.

Cynk może również hamować namnażanie wirusów w organizmie, jednak suplementacja jest zalecana głównie w przypadku niedoboru, ponieważ u osób z odpowiednim poziomem cynku może być zbędna. Najsilniejsze działanie przeciwwirusowe i antybakteryjne cynk wykazuje przy miejscowym stosowaniu, np. w tabletkach do ssania lub pastylkach podjęzykowych.

Podobnie jak z witaminą C, cynk do ssania warto zażyć jak najwcześniej – najlepiej w ciągu 24 godzin od pojawienia się objawów. Badania pokazują, że cynk w dawkach powyżej 75 mg dziennie skraca czas choroby średnio o 33% i zmniejsza nasilenie objawów przeziębienia [7].

Należy uważać na preparaty zawierające dodatki, takie jak mannitol, sorbitol czy kwas winowy, które zmniejszają skuteczność cynku, wiążąc jego jony w jamie ustnej.

Cynku nie należy stosować przewlekle, ponieważ duże dawki mogą prowadzić do niedoboru miedzi i anemii. Niektórzy eksperci zalecają stosowanie go maksymalnie przez 2 tygodnie. Na polskim rynku jednym z godnych polecenia produktów jest ENVIL.

Probiotyki i prebiotyki dla wzmocnienia odporności organizmu i poprawy działania jelit

Niektóre rodzaje probiotyków mogą być doskonałymi suplementami wspierającymi odporność. Probiotyki to żywe mikroorganizmy, które, dostarczone w odpowiednich ilościach, korzystnie wpływają na zdrowie organizmu.

Choć nie rozumiemy dokładnego mechanizmu działania, wiadomo, że mogą one zwiększać aktywność fagocytarną, poprawiać funkcje bariery jelitowej oraz stymulować produkcję cytokin, takich jak IL-1 czy IL-6.

Według przeglądu Cochrane stosowanie probiotyków w dawce od 10^9 do 10^10 przez co najmniej 3 miesiące może zmniejszyć ryzyko wystąpienia infekcji górnych dróg oddechowych, w tym przeziębienia, o 47%. Choć trzy miesiące to dość długo, niektóre badania wykazały korzystny efekt już po 4 tygodniach [8].

Niektórzy eksperci, w tym profesor Michael Gleeson, sugerują, aby w przypadku wsparcia odporności wybierać probiotyki z rodziny Lactobacillus lub Bifidobacterium.

Niestety jakość probiotyków dostępnych w Polsce jest bardzo słaba, a w 89% przebadanych próbek stwierdzono, że liczba bakterii była niższa od deklarowanej. Dlatego warto wybierać sprawdzone marki – my korzystamy z Dicofloru firmy Bayer, chociaż nie możemy zagwarantować jego skuteczności.

Antyoksydanty i ich działanie w diecie wzmacniającej

Antyoksydanty odgrywają istotną rolę we wspieraniu układu odpornościowego poprzez neutralizowanie wolnych rodników, które mogą prowadzić do uszkodzenia komórek i tkanek. Stres oksydacyjny, będący wynikiem nadmiaru wolnych rodników i osłabienia naturalnej obrony antyoksydacyjnej organizmu, może zwiększać ryzyko rozwoju różnych chorób, w tym infekcji oraz stanów zapalnych.

Wolne rodniki to takie małe gremliny, które są niekorzystne dla naszego zdrowia.

Przeciwutleniacze, takie jak witaminy A, C, E, selen i cynk, pomagają wzmocnić naturalne mechanizmy obronne organizmu, co przekłada się na lepszą odporność. Dzięki swoim działaniom antyoksydanty zmniejszają ryzyko infekcji wirusowych i bakteryjnych, a także przewlekłych stanów zapalnych, które mogą osłabiać odporność.

W okresie wzmożonego ryzyka chorób sezonowych, jak przeziębienia czy grypy, zwiększenie spożycia antyoksydantów poprzez dietę bogatą w świeże warzywa, owoce oraz orzechy może pomóc w utrzymaniu silnego układu odpornościowego. Antyoksydanty nie tylko wspierają funkcje immunologiczne, ale także pomagają w zachowaniu zdrowia komórek, co jest kluczowe dla prawidłowego funkcjonowania całego organizmu. Regularne spożywanie zróżnicowanej diety bogatej w te związki bioaktywne może więc skutecznie przeciwdziałać osłabieniu odporności i przyczyniać się do dłuższego zachowania zdrowia.

O suplementach na odporność przeczytasz też tutaj:
Suplementy na odporność potwierdzone naukowo. Wzrost odporności o 50%.

Domowe sposoby, czyli superfoods wspierające działanie układu odpornościowego – co warto dodać do diety?

Termin „superfood” pojawił się w latach 90. XX wieku, aby określić żywność, która przynosi wyjątkowe korzyści zdrowotne. Zwykle chodzi o produkty bogate w witaminy, minerały i bioaktywne składniki, które pozytywnie wpływają na nasze zdrowie. Problem w tym, że Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) nie ma oficjalnej definicji „superfood”, co prowadzi do różnych interpretacji i nadużyć [9].

Producenci często reklamują swoje produkty jako superfood, co może wprowadzać konsumentów w błąd. Na przykład jagody goji są często nazywane superfood, podczas gdy zwykłe jagody, które mogą być zdrowsze, nie mają takiej etykiety. W rzeczywistości wiele warzyw, owoców, orzechów czy ryb można by zaliczyć do tej samej grupy, więc warto zwracać uwagę na różnorodność w diecie, a nie tylko na modne hasła!

Jedną z diet, która świetnie sprawdzi się, w dbaniu o odporność jest dieta śródziemnomorska. Korzyści z jej stosowania to między innymi [10,11]:

• Zmniejsza ryzyko chorób sercowo-naczyniowych o 24%

• Zmniejsza ryzyko zgonu o 23%

• Zmniejsza ryzyko cukrzycy o 37%

Kliknij poniższe, aby przeczytać więcej o dietach, które doskonale wpasowują się w zalecenia co do dbania o odporność:
– Dieta śródziemnomorska
– Dieta DASH
– Dieta MIND

Co jeść na odporność? Czosnek, imbir, miód – naturalne „antybiotyki”

Niektórzy ludzie szukają sposobów na złagodzenie objawów przeziębienia, korzystając z domowych sposobów. Skupmy się na czosnku, który zawiera allicynę, substancję o działaniu przeciwwirusowym i przeciwbakteryjnym. Z drugiej strony, przeszukując bazę danych Cochrane, natrafiamy tylko na jedno badanie dotyczące czosnku w przeziębieniu.

W badaniu wzięło udział 146 osób, które przez trzy miesiące przyjmowały czosnek w formie suplementu diety. W porównaniu do grupy placebo, uczestnicy przyjmujący czosnek mieli mniej objawów przeziębienia. Jednak czas trwania objawów był podobny w obu grupach. Warto pamiętać, że ząbek czosnku nie jest tym samym, co suplement, który dostarcza znacznie większe ilości aktywnych substancji, takich jak allicyna [12].

Kolejnym często używanym produktem jest imbir, który zawiera wiele związków, w tym gingerol, shogaol, zingiberen, zingeron i terpeny. Najważniejszym z nich są gingerole, które mają udowodnioną bioaktywność i mogą przynosić różne korzyści zdrowotne. W badaniach często wykorzystuje się ekstrakt z imbiru, który jest standaryzowany pod kątem zawartości tych składników bioaktywnych, a niekoniecznie świeży imbir dostępny w sklepie. Niemniej jednak, dodanie imbiru do herbaty lub kompotu to całkiem sensowny wybór.

A co z miodkiem?
Miód, oprócz swojej słodkiej i lepkiej konsystencji, zawiera wiele substancji, które mogą mieć pozytywny wpływ na nasz organizm. Badania sugerują, że miód może być skuteczny w leczeniu ostrego kaszlu u dzieci oraz w łagodzeniu objawów przeziębienia. Warto jednak zaznaczyć, że liczba dostępnych badań jest ograniczona, więc trudno jednoznacznie rekomendować lub odradzać jego spożycie. Jeśli lubisz miód, możesz go stosować podczas przeziębienia, ale pamiętaj, że jedna łyżka miodu dostarcza aż 64 kcal, podczas gdy łyżka cukru ma tylko 45 kcal [13,14].

Więcej o babcinych sposobach dowiesz się z tego artykułu:
Dieta na odporność – czy babcine sposoby działają (rosół, miód i mleko z czosnkiem)?

Owoce i warzywa sezonowe – idealne źródło witamin

Już wiesz, że superfoods to niejasna sprawa.
Spożywane na co dzień owoce, warzywa, to superfoods same w sobie, które z pewnością przynoszą wiele korzyści zdrowotnych. Co więcej, dzięki sezonowym zakupom, są one przystępne cenowo i łatwo dostępne dla większości z nas. Poniżej kilka z nich, które warto szczególnie polecić:

• Siemię lniane – zawiera lignany, kwasy tłuszczowe Omega-3, błonnik, a także witaminy i minerały. Regularne spożywanie może wspierać Twoje zdrowie, pomagając w walce z zaparciami, regulując gospodarkę glukozowo-insulinową oraz pozytywnie wpływając na profil lipidowy. Pamiętaj, aby przed spożyciem zmielić lub namoczyć siemię!
• Dynia – zawiera witaminy A, C, E, związki mineralne takie jak cynk, żelazo, selen czy też karotenoidy
• Buraki – mają sporo azotanów, które mogą m.in. korzystnie wpłynąć na wydolność podczas aktywności fizycznej, a także korzystnie działać w kontekście chorób układu krążenia
• Szpinak – bogaty w foliany, witaminę A, C i K, żelazo, magnez, mangan oraz luteinę, zeaksantynę i B-karoten.
• Czosnek – zawiera allicynę, której przypisuje się działania przeciwwirusowe i przeciwbakteryjne
• Jarmuż – bogaty w błonnik, witaminę A, E, K, C, foliany, wapń czy żelazo.
• Jagody – przez zawartość polifenoli (głównie antocyjanów) wykazują silne właściwości przeciwutleniające i przeciwzapalne. Stąd w badaniach pokazuje się je z korzystnym działaniem w kontekście chorób układu krążenia, cukrzycy typu 2 czy zaburzeń neurologicznych
• Maliny – zawierają one niezbędne mikroelementy, błonnik i przede wszystkim polifenole, w tym elagotaniny i antocyjany, które tak jak przy jagodach wykazują działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne

Produktów uważanych za superfoods jest na pewno więcej. Trzeba do tego podejść tak aby spożywać nie mniej niż 400 g owoców i warzyw dziennie. Dzięki temu dostarczysz niezbędnych witamin i minerałów oraz wzmocnisz odporność. 

Kiszonki i fermentowane produkty mleczne – podstawa diety wzmacniającej układ immunologiczny

Kiszonki i fermentowane produkty to doskonały sposób na wsparcie mikrobioty jelitowej i urozmaicenie diety. Mają wiele korzyści zdrowotnych, takich jak wytwarzanie witamin i ochrona organizmu.

Kiszone warzywa i napoje są bogate w probiotyki, które wspierają układ pokarmowy. Oferują one wiele zalet, w tym lepszą przyswajalność witamin i minerałów oraz regulację pracy jelit. Kiszonki są wskazane dla większości osób, z wyjątkiem tych ze stanami zapalnymi jelit czy nietolerancją histaminy.

Możemy kisić niemal wszystko – od kapusty i ogórków po paprykę, dynię, cebulę, a nawet owoce, takie jak śliwki czy jabłka. Warto również zwrócić uwagę na inne fermentowane produkty, jak ocet jabłkowy, kombucha czy kimchi. Kiszenie to sprawdzony sposób na przedłużenie trwałości żywności i zwiększenie jej wartości odżywczej.

Zajrzyj też tutaj: Superfood – najzdrowsza żywność czy chwyt marketingowy?

Czego unikać w jadłospisie, by nie osłabiać odporności?

Aby nie osłabiać odporności, warto unikać pewnych składników w diecie, które mogą negatywnie wpływać na układ immunologiczny. Jednym z głównych winowajców jest cukier. Spożywanie dużej ilości cukru może osłabiać odpowiedź immunologiczną. Trzeba podkreślić, że cukier sam w sobie nie jest zły, jest wręcz niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Problemem jest jego nadmiar w diecie [15].

Kolejnym czynnikiem, na który trzeba zwrócić uwagę, są tłuszcze trans, obecne w wielu przetworzonych produktach. Tłuszcze trans nie tylko podnoszą poziom „złego” cholesterolu, ale też mogą zwiększać stany zapalne w organizmie, co dodatkowo osłabia mechanizmy obronne. Przewlekłe stany zapalne, wywołane m.in. przez tłuszcze trans, mogą przyczyniać się do różnych problemów zdrowotnych, w tym osłabienia odporności.

Przetworzona żywność, bogata w sztuczne dodatki, konserwanty i niskiej jakości składniki, również nie sprzyja zdrowiu układu immunologicznego. Oprócz braku wartościowych składników odżywczych często zawiera wspomniane cukry i tłuszcze trans. Taka dieta może zaburzać równowagę mikrobioty jelitowej, która odgrywa kluczową rolę w budowaniu odporności.

Zjedzenie jednego kebaba nie zrujnuje Ci zdrowia, ale częste korzystanie z tego typu dań ma już niekorzystny wpływ na odporność.

Unikanie tych elementów i skupienie się na naturalnych, pełnowartościowych produktach może wspierać funkcje obronne organizmu i pomóc w utrzymaniu zdrowia.

Styl życia wspierający odporność – dieta to tylko jeden element, pamiętaj o aktywności fizycznej

Sen to kluczowy czas w ciągu dnia, podczas którego organizm odpoczywa i regeneruje się. Jego brak obniża funkcje komórek NK, limfocytów T i monocytów, podnosi poziom kortyzolu, osłabiając odporność organizmu. Niedobór snu zmniejsza koncentrację, pamięć oraz zwiększa ryzyko chorób, takich jak cukrzyca, nadciśnienie, choroby serca czy nawet nowotwory. Już 24 godziny bez snu osłabiają układ odpornościowy, powodując m.in.[16]:

• wzrost cytokin prozapalnych, 
• zmianę liczby leukocytów
• aktywację makrofagów.
• wzrost poziomu kortyzolu we krwi
• wpływ na hormony głodu i sytości

Kolejną ważną rzeczą w kontekście dbania o odporność jest aktywność fizyczna, która ma ogromny wpływ na wzmocnienie odporności, szczególnie w okresie jesienno-zimowym, gdy organizm jest bardziej podatny na infekcje. Regularny ruch, zwłaszcza o umiarkowanej intensywności, poprawia działanie układu odpornościowego, pomagając mu szybciej rozpoznawać i zwalczać patogeny. Dzięki ćwiczeniom zwiększa się liczba komórek odpornościowych, takich jak limfocyty T, które odgrywają kluczową rolę w walce z infekcjami.

Aktywność fizyczna obniża także poziom kortyzolu, znanego jako hormon stresu, który w nadmiarze może osłabiać naszą odporność. Dodatkowo regularne ćwiczenia wspomagają produkcję cytokin – białek, które kierują komórki odpornościowe w miejsca infekcji, co pomaga szybciej uporać się z chorobą.

Światowa Organizacja Zdrowia zaleca dorosłym co najmniej 150 minut umiarkowanej aktywności tygodniowo, takiej jak szybki spacer, jazda na rowerze czy pływanie. Ćwiczenia oporowe, jak podnoszenie ciężarów lub trening z gumami, również są ważne, ponieważ pomagają utrzymać masę mięśniową, co wspiera organizm w walce z infekcjami.

Ważne jednak, aby nie przesadzać – zbyt intensywna aktywność fizyczna, zwłaszcza treningi trwające dłużej niż 90 minut, mogą wręcz osłabiać układ immunologiczny. Dlatego kluczowe jest utrzymanie balansu i dobieranie ćwiczeń odpowiednio do własnych możliwości [17].

A co ze stresem? Jak się okazuję, jest to kolejny czynnik, który wpływa na odporność.
Przewlekły stres ma negatywny wpływ na układ odpornościowy. Stres aktywuje oś HPA (podwzgórze-przysadka-nadnercza), co prowadzi do uwalniania hormonów, takich jak kortyzol, które mogą osłabiać działanie komórek odpornościowych. Układ odpornościowy i nerwowy są ściśle powiązane – neuroprzekaźniki wpływają na funkcje immunologiczne, a komórki odpornościowe mogą wpływać na pracę układu nerwowego. Długotrwały stres zwiększa podatność na infekcje [18].

Wszystko, o czym wyżej wspomnieliśmy, sprowadza się do pewnych nawyków, które warto i należy wypracować, aby poprawić swoją odporność.

Mamy świadomość, że jeśli dziś żaden z tych punktów nie jest spełniony, trudno będzie wprowadzić wszystko od razu. Dlatego daj sobie czas i zmieniaj nawyk po nawyku. 

Dieta na wzmocnienie odporności organizmu – podsumowanie

Dieta ma kluczowe znaczenie dla funkcjonowania układu odpornościowego. Odpowiednio zbilansowana, bogata w warzywa, owoce, białka i zdrowe tłuszcze, wspiera organizm w walce z infekcjami. W przypadku diety ubogiej w wartości odżywcze organizm traci zdolność do obrony przed chorobami.

Kluczowe wskazówki:

Zrównoważona dieta:

• Stawiaj na różnorodność: warzywa, owoce, białka i zdrowe tłuszcze.

• Pamiętaj o odpowiedniej podaży kalorii, unikaj głębokiego deficytu i nadwyżki.

Mikroelementy:

• Witamina C: Regularna suplementacja w czasie infekcji (do 1 g dziennie) może skracać czas przeziębienia, stosowana przez sportowców przed wydarzeniami, może zapobiec jego wystąpieniu.
• Witamina D: Zaleca się 2000 IU dziennie, szczególnie w okresie jesienno-zimowym.
• Cynk: stosowany w pierwszych dniach infekcji może skrócić czas jej trwania, wybierz ten do ssania.

Probiotyki i prebiotyki:

• Wspierają zdrowie jelit i odporność; stosuj produkty fermentowane (kiszonki) i fermentowane produkty mleczne np. kefir.

Antyoksydanty:

• Spożywaj świeże warzywa i owoce, oraz orzechy, tłuste ryby morskie, kwasy omega-3, natkę pietruszki by neutralizować wolne rodniki.

Superfoods:

• Nie skupiaj się na modnych nazwach, lecz na różnorodności w diecie, co uchroni Ci przed efektem chorobotwórczym.

Unikaj:

• Ogranicz cukier, tłuszcze trans i przetworzoną żywność.

Styl życia:

• Dbaj o sen, regularną aktywność fizyczną oraz stosuj techniki redukcji stresu, by nie dopuścić do stanów zapalnych (wynikających z nadmiaru kwasu mlekowego w organizmie).

Wprowadzenie tych zasad do codziennego życia może znacząco poprawić odporność organizmu.

Bibliografia:

1. Hemilä H, Chalker E. Vitamin C for preventing and treating the common cold. Cochrane Database Syst Rev. 2013 Jan 31;2013(1):CD000980. doi: 10.1002/14651858.CD000980.pub4. PMID: 23440782; PMCID: PMC8078152.
2. Ristow M, Zarse K, Oberbach A, Klöting N, Birringer M, Kiehntopf M, Stumvoll M, Kahn CR, Blüher M. Antioxidants prevent health-promoting effects of physical exercise in humans. Proc Natl Acad Sci U S A. 2009 May 26;106(21):8665-70. doi: 10.1073/pnas.0903485106. Epub 2009 May 11. PMID: 19433800; PMCID: PMC2680430.
3. Ferraro PM, Curhan GC, Gambaro G, Taylor EN. Total, Dietary, and Supplemental Vitamin C Intake and Risk of Incident Kidney Stones. Am J Kidney Dis. 2016 Mar;67(3):400-7. doi: 10.1053/j.ajkd.2015.09.005. Epub 2015 Oct 14. PMID: 26463139; PMCID: PMC4769668.
4. Płudowski P, Ducki C, Konstantynowicz J, Jaworski M. Vitamin D status in Poland. Pol Arch Med Wewn. 2016 Aug 9;126(7-8):530-9. doi: 10.20452/pamw.3479. Epub 2016 Aug 9. PMID: 27509842.
5. Bergman P, Lindh AU, Björkhem-Bergman L, Lindh JD. Vitamin D and Respiratory Tract Infections: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials. PLoS One. 2013 Jun 19;8(6):e65835. doi: 10.1371/journal.pone.0065835. PMID: 23840373; PMCID: PMC3686844.
6. Pludowski P, Holick MF, Grant WB, Konstantynowicz J, Mascarenhas MR, Haq A, Povoroznyuk V, Balatska N, Barbosa AP, Karonova T, Rudenka E, Misiorowski W, Zakharova I, Rudenka A, Łukaszkiewicz J, Marcinowska-Suchowierska E, Łaszcz N, Abramowicz P, Bhattoa HP, Wimalawansa SJ. Vitamin D supplementation guidelines. J Steroid Biochem Mol Biol. 2018 Jan;175:125-135. doi: 10.1016/j.jsbmb.2017.01.021. Epub 2017 Feb 12. PMID: 28216084.
7. Mossad SB, Macknin ML, Medendorp SV, Mason P. Zinc gluconate lozenges for treating the common cold. A randomized, double-blind, placebo-controlled study. Ann Intern Med. 1996 Jul 15;125(2):81-8. doi: 10.7326/0003-4819-125-2-199607150-00001. PMID: 8678384.
8. Hao Q, Dong BR, Wu T. Probiotics for preventing acute upper respiratory tract infections. Cochrane Database of Systematic Reviews 2015, Issue 2. Art. No.: CD006895. DOI: 10.1002/14651858.CD006895.pub3. Accessed 25 October 2024.
9. Á. Cobos and O. Díaz, “‘Superfoods’: Reliability of the Information for Consumers Available on the Web,” Foods, vol. 12, no. 3, Feb. 2023, doi: 10.3390/FOODS12030546/S1.
10. L. Cea-Soriano et al., “Mediterranean diet and diabetes risk in a cohort study of individuals with prediabetes: propensity score analyses,” Diabet Med, vol. 39, no. 6, Jun. 2022, doi: 10.1111/DME.14768.
11. A. Pant et al., “Primary prevention of cardiovascular disease in women with a Mediterranean diet: systematic review and meta-analysis,” Heart, vol. 109, no. 16, pp. 1208–1215, Aug. 2023, doi: 10.1136/HEARTJNL-2022-321930.
12. Lissiman, E., A.L. Bhasale, and M. Cohen, Garlic for the common cold. Cochrane Database of Systematic Reviews, 2014(11).
13. Oduwole, O., et al., Honey for acute cough in children. Cochrane Database of Systematic Reviews, 2018(4).
14. Abuelgasim, H., C. Albury, and J. Lee, Effectiveness of honey for symptomatic relief in upper respiratory tract infections: a systematic review and meta-analysis. BMJ Evidence-Based Medicine, 2020.
15. Ma X, Nan F, Liang H, Shu P, Fan X, Song X, Hou Y, Zhang D. Excessive intake of sugar: An accomplice of inflammation. Front Immunol. 2022 Aug 31;13:988481. doi: 10.3389/fimmu.2022.988481. PMID: 36119103; PMCID: PMC9471313.
16. Czynniki środowiskowe wpływające na sen oraz zachowanie higieny snu, Kawalec A., Pawlas K., Probl. Hig. Epidemiol. 2013.
17. Walsh NP, Gleeson M, Pyne DB, et al. Position statement part two: maintaining immune health. Exerc Immunol Rev 2011;17:64-103.
18. Rolińska A, Furmaga J, Czyżewski W. The effect of stress on the immune system in the course of tumor from the biomedical perspective. Psychoonkologia. 2017;21(2):58-65. doi:10.5114/pson.2017.71381.